Naghinuna-huna ako hadto han assignment namon kan Maam Sela samtang nangunguli. Waray ko man hingyap magin. Hi Carl nga pasimuno hit kompyuter kun udto, karuyag kuno magdrayber. Hi Jaymee liwat nga katupad ko kun science karuyag kuno mag-doctor. Di pa gud ak maaram magdrowing kun ano tak karuyag magin. Nasing ak, mangangalot na la ak hadto kun ano it ak igbabaton hit next meeting kan Maam.
Nakit-an ko hira Dodi Tomboy nga nagsisinupsopon hin ice candy. Tigda ak naglaway ngan pumalit gihap ak kanda Mana Lilya. Dida han lingkuranan ha ira tindahan may lalaki nga nalingkod. Nagsisinupsop gihap hiya hin ice candy ngan may sigarilyo hiya. Ginpidlit ko an ak irong kay bangin igbuga niya an iya aso ha akon.
Nadiri ako hit aso hit sigarilyo. Makarangit ko it mga tambay ha am labi na hi Buboy Juogon. Damo pa gud it hira nga nagpupundok kanda Mana Lilya. Grupo nira Padot, Badang, ngan hi Pughak – mga adik kuno siring nira Mano Oscar. Siga pa gud adto hi Buboy Juogon. Bisan maaram it mga tawo ha amon nga it iya grupo mga kawatan, waray nira nahihimo kay dagos la hi Buboy nahugot han iya sipol. Pirme ni Buboy Juogon ginbubuga ha ak it iya aso kun nakita hiya ha akon. Kausa, ginbalbag ko hiya hin ice. Dumalagan ako. Ginpitok ak niya hin bato tas nagtinawa la hira nga mga tambay. Pero han pira na ka bulan, tigda la adto hira nagkawara.
Gasi ko igbubuga ha akon han Mano an aso han iya sigarilyo. Pero didto niya ini ginbuga ha hirayo. Naka-shades an Mano. Ginkinitaan ko hiya samtang nasupsop ak hin ice candy ngan naghuhulat han sukli. Nakajacket hin itom ngan nakakalo hin grey an Mano. Baga hin pamustora hit aada ha Cardo nga salida. Asya nakasiring ako pulis hiya. Pulis! May’da na ako hingyap! Pulis! May igbabaton na ako kan Maam! Nakahunahuna ak.
Tumadong ak pag-uli ha amon kay harani na la. Han pira na la ka balay ako ha amon bungsaran, lumingi ako pag-utro kun nakada pa an Mano. Nakadto pa hiya, nagkikinita kun diin ak tikadto. Maiha na hiya nagkikinita. Nalipay ako kay may’da nagkikita ha akon nga lumalaban sa kasamaan. Tungod ha ira, nakuro it mga ikog hit masasamang loob sugad kanda Buboy Juogon. Idol ko ngay-an it mga pulis nahinumdom ako. Ganado ko it ira uniform. Astig kitaon kun nakaarmalayt. Matapat, Makabansa, Makatao. Nalalapitan ng nangangailangan. Parehas kan Tatay Digong!
Dida han hapit na ak ha balay may’da mga tawo ha gawas. Nakadto hi Jerwin, hi Tangkay ngan Tapuraw – mga sangkay ni Kuya. Damo it sangkay ni Kuya Inting. Bis diin man gud la hiya nakadto. Gab-i-gab-ihan na nga nauli hi Kuya Inting han una. Nahadlok ak hit ha iya danay kay han pag-college niya naato na hiya kan Tatay. Ginyiyinakanan it hiya ni Tatay nga diri magginawas hin gab-i. ‘Ta kay diri natuod. Nabaton pa gud ngan gintuturutudlok niya hi Tatay. Ata kay, natataplong hiya ni Tatay. Nabulos liwat hi Kuya panrabak hit am mga lingkuran ngan ginmumudlatan niya hi Tatay hit iya magpula nga mga mata. Nagkikinita na la lugod it mga amyaw ha amon ngan nágawas hi Brownie paghigda ha karsada. Nagtitinuok hi Nanay.
Náúgad pa gud it hiya hin pagkaon ngan diri nananalin. Tas gindadara it iya mga barkada ngan nagdadaramo hira ha balay kun waray dida hira Nanay ngan Tatay. Maaso kun aada hira ha balay. Danay, nagtatagay it hira. Gintatagan la ak niya hin singko tas ginpapagawas ako. Nakadto gad ak kanda Tagoy nagkokompyuter hin hulog-hulog. Nauubos ngani it ak singko nabalik ak ha iya pag-aro. Ginpapaltakan la ako. Natuok ak, nasing ak ha iya ‘niyan ka la kan Tatay!’. Gintatagan na la ako hin singko han iya hadto uyab nga hi Daday. Nabalik ak ha kompyuteran. Nangunguli it iya mga barkada kun hapit na umabot hi Nanay ngan Tatay.
Kausa, gindara ako nira Nanay ngan Tatay ha prisohan. Bibisitahon kuno namon hi Kuya. Napausa ako kay ano nga ha prisohan. Pagkadto namon nakadto hi Kuya may samad an wait. Diri nakakakulaw hin tadong kanda Nanay ngan Tatay. Nagdidinuko la. Gin-inisogan hiya ni Nanay. Nagpakiana hi Tatay ha pulis kun ano an nahinabo. Nag-“operation” kuno hira ha balay ni Dado Abuda. Nahinumdom ak, Abuda man adto an apelyido ni Daday nga uyab ni Kuya. Duha kuno an patay kay umato kuno. Hi Danny nga sangkay ni Kuya ngan Harold nga patod ni Daday an patay. Maiha na kuno ginminanmanan an area. Pusher kuno hi Danny. Nagkinita ak kan Kuya. Nagdidinuko hiya ngan nagsisinorry kanda Nanay. Baga’n nawara man an iya kaisog. Ha akon kalugaringon nasing ak ‘hiyukat’. Nagduha hiya ka tuig didto.
Asya napausa ako kay ano nakadto ha balay an mga sangkay ni Kuya nga iba. Ngan an amon mga amyaw nga iba nakadi ha balay an mga kíta. Pagsakob ko, nakit-an ko hi Kuya ngan hi Tatay, hi Nanay, ngan hi Junior ngan Peter nga mga sangkay gihap ni Kuya.
“Toy! ano na?” hinay nga siring ni Kuya ha akon. Namudlat an ak mata ngan nakunot nak kiray. Baga hin diri ak nalilipay nga umuli hiya. Humarani la ak kan Nanay. Nagsisinupsupon ak han ak ice candy ngan nagtinutok ak ha iya. Nagnginirit la hi Kuya.
“Ano kuno an kondisyon?” pakiana ni Tatay kan Kuya.
“6 months kuno Tay. On-probation temporary liberty. Dapat alas syete ada na ha balay, diri magginawas. Kun madakpan ha sulod hit unom ka bulan nga matalapas hit sugo, ada kay, masisirotan,” baton ni Kuya.
“A da asya ito, ayaw na gud pagginawas, tutuod na kan imo Tatay ngan ayaw na intawon kami tagi hin kabarak-an.” siring ni Nanay nga naghikaturo an luha.
“Diri na Nay. Makaharadlok ko na didto bumalik,” baton ni Kuya nga naghihinangad baga hin kinakaistorya it alkoba.
“Ting, istoryahi kami kun ano’t may’da ha sakob!” siring ni Jerwin. “Oo Ting! Gin-ano ka nira didto?” sunod nga pakiana ni Tapuraw. “Mag-ungod gud hira ha sulod?” sagbang ni Tangkay.
“Buwas na la kay kinakapoy ak. Karuyag makapangunat ha tuhay nga higdaan. Buwas na la kay bis kita magkulop,” siring ni Kuya ha ira.
Napausa ako kay baga hin may nagbag-o kan Kuya. Diri na hiya an madali madara nga Kuya. Di parehas hadto nga usa la ka agda nira Ate Daday o ni Kuya Harold hin irignom, maupod na. Diri na liwat namumula it iya mga mata. Ambot la liwat kun yana la ini siring ko.
Di maiha kahuman magkalakat nira Tapuraw, may napitpit nga motor. Humiling hi Kuya ha gawas.
“Ting! Ano na! Nga yatis kumusta ka?” siring han tawo nga naghukas han iya helmet.
Nakapamilyar ako kay baga naupod-upod gihap adto nga lalaki nira Buboy Juogon. Hi Bornok ngay-an nga nagin upod-upod gihap hadto nira Kuya Harold, Mano Danny ngan Ate Daday. Namudlat an mata ni Kuya. Diri ako maaram baga hiya hin napausa kay ano nakadto hi Bornok. Pero nagbag-o an iya pamahongpahong, gindaop niya hi Bornok ngan ginhangkopan. Nag-istorya hira ha bungsaran. Nakadi la ak ha sulod nagkinita ak han TV – hi Cardo nga ginsisinunuran hin mga masasamang loob nga diri hiya maaram.
Napapausa na ako hadto pirme kan Kuya tikang hadto. Timprano na hiya nagmamata ngan nabulig kan Tatay paghahamis han pedicab. Naninilhig na ha bungsaran ha may karsada. Ginkarigoan na ngani niya hi Brownie. Naglulugaring na panlaba han iya mga bado ngan nagbabasa na hin libro. Kun hi Nanay liwat naglalabada, naupod it hiya danay. Hiya it paragbomba ni Nanay ngan paragpuga han magbug-at nga mga halong. Pag-uuli ni Tatay tinitimplahan pa’t niya hin kape. An amon mga amyaw nga himantayon sige it tsinirismis ngan gintitinawag hi Kuya panginano hin kun ano la. Pero diri nag-iiha it irustorya kay nauli dayon hi Kuya. Guti na la an mga sangkay nga nakada pagbisita kan Kuya, an grupo na la nira Tapuraw nga mga mekaniko na ha shop ngan adto nga hi Bornok.
Mag-uunom ada adto ka bulan nga napapausa ako han kamaduruto ni Kuya. Labot la nga maupay na an pagdara ni Kuya kanda Tatay ngan Nanay, maupay na gihap an iya pagdara ha akon. Tungod kay mayda niya mga suru-sideline pagmekaniko ngan panluto, nakapalit hiya hin second hand nga motor. An motor liwat para iya ighahabal-habal. Nagtratrabaho hiya kay diri sadang an natitirok ni Nanay ngan Tatay. Plano adto ni Kuya nga bumalik pag-iskuyla bisan baga nauurhi na hiya.
Tikang hadto, may mga adlaw nga ginsusundo na ako niya ha iskuylahan. Hi Tatay it nadul-ong ha ak hit aga, hiya liwat it nakuha kun kulop. Naayon ak kun naulpot hiya hin kulop kay nakakasobra ako hit ak balon. It sobra ginkokompyuter ko. Kausa nahangit hi Kuya ha ak kay naabtan ak niya ha kompyuteran. Gin-uli ak niya ha balay ngan ginyinakanan ak. Baga ko na hiya hin hi Nanay kun mangistorya. Kulang na la adto hiya magluha-luha samtang nagwawaruwasiwas hin silhig kun nagbubusa tas nakapalda. Bisan kun naghingatawa ak, nangalas ak hadto ha iya pero nawara gihap kay gintagan man ak niya hin ice candy.
Napausa gihap ako nga makarit ngay-an ha Math hi Kuya. Ha iya na ak nagpapatutdo hin assignment. Ginkondisyunan pa gud ako hadto niya. Kun humataas kuno it akon grado ha Math makadto kuno kami ha Tacloban. Igpapasyada kuno niya ako ha Robinson.
“Balitaw gad? Diri ako. Ginbibinuwaan mo la ako,” siring ko.
“Balitaw lagi, ungod, cross my heart, mamatay pa an baboy nira Bornok,” baton ni Kuya.
“Pag-upay la hit imo Math,” dugang niya.
Waray ak makakaintindi han cross my heart kay kadaan na man ito nga yinaknan pero baga nakuha ko an karu’g sidngon. Waray na la ako baton ngan waray la ako pahalata pero nag-inistadi ak hadto kay karuyag ko hin duro makakadto ha Tacloban.
Kinabuwasan hadto, ginkinaisgan ak ni Ma’am Sela kay ginyabo ko an ak klasmeyt nga hi Junior. Naurit ako kay gintinamay niya an ak drowing nga gihay kuno ngan tak lawas kawayan pero karuyag ko magin pulis. Gintilo ko hiya ngan ginsalagaki ko an iya tiil. Katumba niya, gintungtongan ko hiya ngan ginsurusuntok hasta magdurugo an ligid han im-im. Waray na la ak pakasabot nga ginbunlot ni Ma’am Sela an am mga talinga. Ginpatawag ni Ma’am an am mga kag-anak. Hi Kuya an kumada para ha ak’ kay nanluluto hadto hi Nanay ngan hi Tatay may’da pakyaw panhakot hin semento.
Ginstoryahan ko hi Kuya han nanabo ngan kun kay ano ko ginsugad hi Junior. Gasi ko uugopan ak niya pero malain an iya siplat ha akon. Baga hin nawurok ako kay ano nga diri ako niya gin-uugopan. Mamaupay pa an mga kag-anak ni Junior kay duro an kita-kita ngan pahid-pahid han iya samad ha im-im. Ginkulbaan ak’ nga waray ako ugop hadto nga takna. Baga ak hadto hin nawarayan paglaom. Naghinuna-huna ak’ hadto nga papagawson na ada ako ha iskuylahan. Naghingatuok ako.
Kahuman han irustorya han mga kag-anak, nagkagawas na nga tanan pati hi Kuya pero ginpabilin ak ni Ma’am Sela kadali. Nagpitik-pitik an ak dughan bangin na liwat ako pagbinusaan. Pero waray hiya magbusa. Pagsulod ko, napausa ako kay diri man malain an iya kahimo. Lugod, ginpalingkod ak niya hin maupay ngan ginpayakan ako niya kun ano an nanabo ngan ginsagdonan nga diri na magbuhat hin sugad hadto sunod.
“Sige ha, tikang yana, assignment mo ito. This is your second chance. Diri kinahanglan nga may masasamdan kun nakasala. Diri makuri it pagpasaylo.”
Inabat lugod ak hin kaawod kan Ma’am Sela tungod han iya ginpakita nga kabuotan.
Paggawas ko, makakabuno nga siplat an gintapo ni Kuya ha akon. Napausa ako hadto kay ano sugad hiya. Paghirani ko han iya motor, ginkutol niya an akon kamot. Pinugwat ako ngan bumulos ak hin tutok ha iya. Nahangit ako ha iya pero nagluha an ak mga mata.
“Asya ka hito? Basagulero?” pinabundak niya nga pakiana.
Dumuroy panuro an nagbubug-os nga luha ha ak’ mga mata. Mapaso pa han tambotso an kangalas ko ha iya. Dumalagan ak’ pahirayo ha iya. Nagdinalagan nga nagdinalagan ako ngan waray ak’ sakay han iya motor.
“Kay ano ka pa ba gumawas ha prisohan? Gabay ka na la didto nadunot!” naggiginuliat ako samtang nagdidinalagan. Nagpipiniyong ak nga nadalagan asya nasalagaki ak hin bato ngan nasamad nak tuhod. Nakunot an ak nawong ha kaul-ol pero an ak abat hadto, mas mahapdos an samad nga ginbilin han iya kutol ha akon kamot.
Pakauli ko ha balay, nag-inugtok ak ha kwarto nira Nanay, nagtitinuok. Nabatian ko an buto-buto han motor ni Kuya nga naabot. Waray ko hadto ha iya labot. Bis pa hiya diri umabot. “Toy, toy…” siring han tingog ni Kuya. Bumuhat ako ngan gintrangkahan ko an kwarto. Gasi ko matuktok hiya ngan maghihikasulod. Ginhulat ko adto nga maghikasulod hiya ngan pagdus-on an portahan. Gintabunan ko han ulunan nak kahimo kay huna ko gud hadto papaltakan na liwat ak niya sugad han una. Magsugad pa ngani hiya, lalabayon ko gud hiya han ak ginhipos nga bato. Pero waray mag-iha, ini la nga mga pulong an ak’ nabatian: “Sorry Toy, unta diri ka la sumubad ha akon.” Humunong an akon mga luha ngan nabatian ko nga lumakat hi Kuya. Waray ko adto kalimti nga higayon kay diri ko na gud unta hiya papasayluon. Baga nag-iha adto nga akon pagdumot ha iya.
Pira ka adlaw an nakalabay, kumada hi Bornok ha amon. Nagpakiana hiya kan Kuya kun may sideline hiya. Timing adto nga waray hi Kuya sideline kay nag-iban hin mekaniko an shop. May ginhuring hi Bornok kan Kuya. Nakada ak hadto ha bungsaran nagmiminulay kan Brownie. Tigda la nag-isog hi Kuya, namudlat an mata. Dumako an boses ni Kuya kan Bornok. Hi Bornok sige an pagpinakalmahon kan Kuya.
“Nok, ayaw ak pagsusugara hito nok! Diri na ako hito!” mga yakan ni Kuya. Ginkwelyuhan ni Kuya hi Bornok ngan ibos niya ini yabuon. Pero nagpugong hi Kuya. Pumugwat hi Brownie ngan nagngurutob kadali. Waray pag-iha, nahuwasan hiya. Nahuwas gihap an ak lisang. Gasi ko bumalik hi Kuya ka demonyo.
Siring ni Bornok, “Ikaw, intrimis la ngani. Hala, hala diri na. Ayaw na hito pagbinaligyaon,” tawa ni Bornok.
“Adi na la kay waray ko talaga matad-an, kinahanglan nam hin mabulig pag-ihaw kay patron ha San Joaquin. Ikaw it ak papabuligon kan Bata Goryo ha. Pakadto na la buwas.”
Nagpiling-piling anay hi Kuya. Pumiyong hiya kadali, tas nagpasalamat kan Bornok. Nangaro hiya hin pasaylo ngan naglamano hira nga duha. Naghelmet hi Bornok, nagpaandar han iya motor ngan lumatos hin padalagan. Tinadong ni Bornok an dalan nga tikadto kanda Mana Lilya tindahan ugsa hiya lumiko tipawala. Paghilis han ginbilin nga aso han iya tambotso, nakit-an ko an naka-shades nga tawo nga nagkikinita didi ha may amon. Nalingkod hiya didto ngan nagsisinupsop hin ice candy. May linmabay nga multicab ha iya atubangan. Ha utro ko nga pagkita, waray na hiya didto.
Pagkabuwas, ginpaupod ak’ ni Kuya ha San Joaquin kay Sabado. Nahahangit pa ak’ hadto ha iya pero waray na ak may nahimo kay hi Nanay may panluto na liwat kanan bisperas ha may Roque ngan hi Tatay nagpapanday kanda Dada Waning. Mag-uusaan la ak’ hadto ha balay kun diri ak’ umupod. Waray ak’ tingog-tingog dida han motor. Harayo an ak’ kita ngan waray ak’ kukulaw kan Kuya.
Tigda na la it hiya nagsiring, “Sige la Toy, sunod nga dominggo makadto kita ha Tacloban.” Nandagko an ak’ mga mata ngan inabat ako hin guti nga kalipay pero waray ko igpakita.
“Bahala hiya,” nakada han ak huna-huna, “Kitaon ta na la kun pasayluon ko pa hiya kun umabot na kami ha Robinson.” Samtang nandadadlagan an kabalayan ha mga ligid han karsada nga am gin-aagian, haros makit-an ko nga nalabay an dako nga Robinson ha ak pangitaan.
Pakaabot namon, damo na an karaykay. Manguli-nguli an lagubo han mga sounds nga ginpamutang ha kakarsadahan pagpinatukar hin budots ngan cha-cha. Naghinulat anay kami kan Mano Goryo hirani han balay han nagpapaihaw. Halag na hiya umabot kay nag-ihaw pa liwat hiya didto han balay han Hermana. Nagkita karami didto ni Mano Goryo ha balay han nagpapaihaw. Nag-inisog an nagpapaihaw kay naiha an parag-ihaw. Magagab-ihan kuno hira panluto. Asya waray magkarag hin oras hi Kuya ngan hi Mano Goryo pagtrabaho.
Baga hin lawas han Acacia ha amon iskuylahan an katambok han anay nga ira gin-ihaw. Nagpinanhuna-huna ako kun gin-ano daw la han tag-iya pagpatambok han baboy. Pero bisan sugad kadako, makarit la gihap hi Mano Goryo nga naihaw. Haros waray ngani ni Kuya naibulig pag-ihaw. Hiya na la an nangandam han mga tadtaran ngan naglaso hin tubig.
Nadiri adto hi Mano Goryo nga may iba nga kamot nga makapot pa han irihawon. Ginhihiktan la ni Mano Goryo an duha nga tiil ngan ginpapakalma an baboy. Tas may hanting adto hi Mano Goryo nga matarom-taroman. Ginkikita la niya it mata hit baboy nga baga hit ginhuhugay katima gintutuslok it liog. Maaram hiya kun diin iig-on ha ilarom nga diri na mapiyait it baboy ngan mag-aawas na la it dugo hinay-hinay. Nagkinita na la kami ni Kuya samtang nagpipinaypay hiya han haring.
Kahuman ni Mano Goryo pag-ihaw, tinmindog hiya ngan ginhugasan an iya hanting. Nakit-an nam ni Kuya an mata han kiriskisan nga baboy. Baga hin nakita ini ha igbaw, ngadto hin kun ano man nga diri ko nakikit-an. Nakasiring ak ha ak kalugaringon, “Ambot kun nakakakita pa it hiya hin lamrag?”
Nakasiring liwat ak kan Kuya, “It baboy ano makaluluoy, gintitiupay pagpatambok para la ihawon. Paasa.”
Nagtinawa hi Kuya.
“Aw kay baga hit’ tawo, paasa,” dugang pa niya.
“Heartbroken ka gad idoy?” pakiana ni Mano Goryo.
“Diri mano,” siring ko, “Broken-hearted la.” Ngan nagtinawa kami nga tulo.
Tikasirom na hadto han mahuman kami mag-ihaw. Alas-sais traynta na pagkita ni Kuya ha iya selpon. Nababaraka na hi Kuya kay nagtitikagab-i na ngan traynta minutos pa it pauli ha amon. Naghihinulat pa unta kami hadto nira Mano Goryo nga dumuhol an tag-iya hin bahin han ihaw. Waray pa liwat ngada an tag-iya kay nanmalit pa hi arandamon. Sumarit na la kami ni Kuya nga mauna kami kay gab-i na.
“An imo bahin?” pakiana ni Mano Goryo.
“Buwas na la ito Mano, ikaw na la karawat anay, hiposa la. Kuhaon ko ha imo buwas,” baton ni Kuya. Nag-una kami ni Kuya sakay han motor.
Magdyedyes minutos na an am dalagan ngan naghihingaturog na ako han nag-ring an cellphone ni Kuya. Ginparada anay ni Kuya an motor ha ligid han karsada.
“Hello? Oh! Bornok! Adi na kami ha may Welcome… Aw buwas na la nok. Hi Mano Goryo na la an mahipos han ak bahin… An bayad? Buwas na la… Aw ano hain ka?.. Ada ka ha may hayskul? Nag-aano ka ngada?… Aw hala sige malabay man kami tikada.”
“Hin-o adto Kuya?” pakiana ko ha iya.
“Hi Bornok, aadto kuno hiya ha iskuylahan igduduhol na la kuno niya an bayad,” baton ni Kuya.
“Igduduhol niya an bayad? Kay diri man hiya an nagpaihaw? Ngan nahiuna pa hiya ha aton?” mga pakiana ko.
“Asya ngani, ambot hini kan Bornok kun ano’t mga tirada hini. Malipong. Pero sige la, kadtuon ta la kay kwarta na ito,” baton ni Kuya dayon paandar han motor.
Pag-abot nam ha high school waray na mga tawo pero may laga an suga ha covered court. Nakadto gihap an motor ni Bornok. Waray na katawo-tawo ha kakarsadahan. Paghaw-as ni Kuya han motor, humigda ak ha lingkuran.
“Diri ka maupod?” pakiana ni Kuya.
“Didi la ak, mapiraw na Kuya Inting,” baton ko.
“Hala sige. Guliat na la hin tukbon ka hit wakwak,” intrimis ni Kuya.
“Di ak nahadlok hit wakwak,” baton ko, pero nanmarahayaw an akon mga barahibo.
Nagpangita-kita hi Kuya kun hain hi Bornok pero waray niya hikit-i. Kumita hiya hin mga agi hin motor nga tipasulod ha iskuylahan. Umugtok anay hiya makadali ngan utro nga nagpanlingi-lingi. Baga hiya hin nauulang. Naghihingaturog na gud ako hadto asya an urhi ko nga nakit-an amo an pagsulod ni Kuya ha iskuylahan.
“Agi! Diri ako Sir!” nakamata ako hin guliat.
Nakapamuhay-puhay ak hin di oras. Nakakita gihap ak nga may nagkakalabay nga mga tawo ha tabok – mga trabahador han tulay ha may Guindug-an nga nangunguli. Masirom an palibot labot la han mga streetlight nga tagnapulo ka dupa an lat-ang. Sarado na an mga bintana han kabablayan. Ginpinamatian ko kun umutro an guliat pero waray na. Nahinumdom ak’ kan Kuya. Dumalagan ako ha may gate. Naghinay-hinay la ako kun may ano. Usa na la nga suga han covered court an nalaga ngan medyo masirom an palibot pero nakikilal-an pa. Nakakita ako hin pira ka tawo nga nakadto ha covered court baga hira hin may ginbububligan. Waray ako pakaklaro kay harayo pero nahadlok ako pagdaop. Namiling ak’ hin harani nga kasasak-an para makakita ako ha igbaw. Nakit-an ko an dako nga bayabas nga harani didto han ira ginpupundukan pero medyo nakakadistansya kay aadi gawas han kodal han iskuylahan. Sumaklang ako didto.
Didto ako kita nga hi Kuya ginlilibotan hin pito nga lalaki. An duha ha ira nagpakaitom hin jacket pero busag it bado ha ilarom. An tulo la nagpaka-Tshirt hin blue ngan itom. An uusa nga nakapanighawak, nakajacket hin brown pero bumanda ha ak an silhag han iya chapa. Nakit-an ko an uniporme niya ha ilarom. Kanan pulis. Nagkikinita hiya kan Kuya, ngan didto liwat hin usa pa nga napuruko nga tawo. Gin-upay ko pa pagkita ngan an akon naklarohan – hi Bornok. Nagpipiniling-piling hiya ngan naduko-dukoan. Hi Kuya, naluhod ha ira atubangan ngan gintitinago an iya mga kumo ha iya likod.
Nakakabati ako maguti nga nagtutuok hi Kuya nga sige hin siring nga, “Sir, diri ako Sir. Ayaw ako pakapta hito Sir. Diri na ako hito nagamit. Maluoy kamo ha ak’ Sir, nagbag-o na ako, nagpipedicab la it ak Tatay ngan naglalabada la it ak Nanay, karuyag ko umiskuyla Sir. Sir, nagbag-o na ako Sir, diri ako makapot hito Sir, ayaw ako pakapta hito Sir.”
Didto hiya naatubang han lalaki nga may gin-aabot ha iya nga busag nga pakite baga hin chlorine nga tagtres an putos nga ak pinapalit kanda Mana Lilya. Pakakita ko han lalaki, ginkulba ako. Itom an jacket, grey an kalo ngan naka-shades. Hiya an nakadto kanda Mana Lilya nga lalaki nga nagsusupsop hin ice candy. Nanaghom an ak mga kamot ngan an akon tuhod. Baga ako hin hulos nga panapton nga nagtitikaus-os ha sanga han bayabas.
“Sige na, kapti na,” hinay nga siring han lalaki, katima sinmuyop han iya sigarilyo. “Kapti na, ayaw na pag-ato,” dugang niya.
Naglingo-lingo hi Kuya Inting, nagtitinuok.
“Diri ako Sir, diri ako sugad hito nga tawo Sir,” siring ni Kuya.
“Diri ka makapot?” pasur-o han lalaki.
Ginbugahan niya han iya aso hi Kuya. Inabat ko an aso nga ginsalod han akon nawong, baga han pagbuga ha akon ni Buboy Juogon. Nanaghom na liwat an akon kalawasan pakahinumdom ko. Tigda gintaplong han lalaki hi Kuya. Lumatos an putos nga iya ginduduhol. Ginpurot ini han usa nga lalaki nga may busag nga bado ha ilarom. Ginsikaran han duha an tiyan ni Kuya. Napakulob hi Kuya pero nakakumo la gihap an iya kamot. Ginpruybahan pagsuksok han usa nga lalaki an putos ha bursa ni Kuya pero kumirugtol hiya.
“Diri ka napabale ha,” siring han usa. Ginsikaran na liwat niya hi Kuya. An usa nga nakajacket hin itom ginpaluhod hi Kuya ngan ginsuntok ha gusok. Ginyabo-yabo liwat han usa nga lalaki an nawong ni Kuya makadamo. Taplong, yabo, tupra. Pakahuyang ni Kuya, ginsikaran pa ini ha tiil.
“Asya ito para diri makadalagan,” siring han usa. Namumula an usa nga bayhon ni Kuya. Nanlalagom an iya tuo nga braso. Ginkumot han naka-shades an buhok ni Kuya ngan ginmûmô an nawong ni Kuya ha semento. Humuyang hi Kuya. An iya mga mata nga nanluluya, sinmiplat ha akon. Gintabonan ko an akon baba. Hadto ko pa la abata nga naiha na an pag-inawas an akon luha. Diri ko karuyag biyaan hi Kuya pero nahadlok ako. Diri gud ako nakakaklaro pero pamati ko, an iya mga mata baga hadton mata han baboy nga ira gin-ihaw; baga hin nagbibiling hin lamrag. Pero, ha ak’ huna hadto, labi pa nga maurupay an kabutang han baboy kontra kan Kuya.
“Di ka gud napabale,” siring han usa. “Adik ka! Sigurado la ako. Kitaon ta!” dugang pa han usa. Nagkikinita la an de chapa nga naninighawak. Di maiha, kinmita hiya kan Bornok ngan sinmiring, “Kadto na! upay-upaya gud tim buhat ha!” latos hi Bornok hin dalagan.
Waray ak’ pakabantay nga an usa, nagkuha ngay-an hin tubo tikang ha may gin-aayad nga stage. Gindadanas ini niya. Pakakita ko nga igtutubal na niya kan Kuya an tubo waray ko na kapugngi an ak’ kalugaringon. Gumuliat ako, “Ayaw!” Ngan nahipausa an mga lalaki. Nagkinita hira han palibot. Ako naman, linmayog ak’. Nalimtan ko an ak’ tsinelas. Nagdinalagan ak’ nga kinukulba. Inaabat ko an akon balhas nga mataghom. Nagtitinuro an akon luha ngan sip-on. Diri ako maaram kun ginlalanat ako hin pulis. An kada tamak han ak’ tiil baga hin tamak nira.
Kinalasan ak’ han tigda may lambong nga inmuna ha akon. Gasi ko naabtan na ako. Lambong ko la ngay-an nga naigo han laga han street light nga ak’ inabtan tungod han paspas ko nga dalagan. Lumingi ak’ maguti ngan nakit-an ko an mga flaslight nga nag-uru-aliwatong. Mga flashlight na adto han mga lalaki, siring ko. Nagdinalagan ako, nagdinalagan. Nakit-an ko an nagkalabay nga trabahador, ngan nahunahunaan ko nga diri maiha, maaasi nira adton mga laga hin flash light nga nagbabagis-bagis ngan han nagdadadlagan nga kalalakin-an. Hinminay ako pagdinalagan kay bangin ako tap-on. Maupay na la kay nakit-an ko han balay nira Jaymee nga tupad ko ha klase. May pader an ira balay pero may buho diin kami nangangagi kun nangangaon kami ha ira. Didto ako lumusot. Nagtago ak’ didto han mga sako hin baras nga nakalungtod. Nagpinanmati ak’ han mga karasikas. Di maiha kumita ako han mga lawag hin flashlight ha igbaw. May lalaki nga sinmiring, “Nawara na. Tana, dad-on ta na la adto nga bata.” Ginpinamatian ko la anay an karasikas. An sulod han akon dughan baga hin tamsi nga naghihikagawas, malaksi-laksihan an putok.
Pakasigurado ko nga waray na, nagdinalagan na liwat ako. Waray na ako manuktok kanda Jaymee. Nagdinalagan ak tikadto ha balay. Waray ako hunong-hunong. Napiyong na la ako kun may lambong nga nag-uuna ha ak bisan pa ito kanan street light.
Umabot ako ha balay nga naglalanat han akon ginhawa. Hi Nanay nakada ha gawas nagtitinuok nga nagkukumo hin rosaryohan. Gintapo ako ni Tatay paggaksa, “Hain hi im Kuya? Hain hi im Kuya!” guliat ni Tatay. Nag-araba ako. Waray anay ako makakayakan, han may nagdidinalagan gihap nga lalaki. Paghirani han lalaki, hi Tapuraw ngay-an, waray gihap pakakayakan kay naglalanat gihap han ginhawa.
“Hi Kuya, Tatay, hi Kuya, ginkastigo han mga lalaki aadto ha high school,” baga ako hin gin-agawan hin mulayan, o ginsuntok ha ak’ kahimo. Nag-nginaab ako. Dumalagan hi Tatay. Dumalagan na liwat balik hi Tapuraw, pagsunod kan Tatay, bis waray pa hiya may nayakan. Nagkagawas an pipira nga lambong han am mga amyaw. Nahipusdak an ak’ pugtot ha tuna. Ginkuha ak’ ni Nanay. Nag-inuwang hi Brownie sugad han ak’ ngaab. Ginlabay hiya ni Nanay hin tsinelas.
Pagkabuwas, nakamata ak’ han sugo ni Nanay. Ginpapalit ak’ hin bonay kay magluluto hin pamahaw. Magtitimprano kuno kami pagkalakat.
Ha tindahan, hurob-hurob na han mga amyaw an nahinabo dida han gab-i. Naghuring-huring hira Mana Lilya, ngan an mga tsismosa ha kanto nga ginbaligya kuno ni Bornok hi Kuya. Nasiring naman hira Jerwin nga asset kuno adto hi Bornok pero kay, bumalik kuno an ka kawatan ngan may ginkawat kuno hini nga laptop. Para kuno diri asya it dakpon, kay asset man hiya, namiling hiya hin ig-‘swaswap.’ Hi Kuya na kuno adto nga gin-’swap’. May nasiring liwat nga bumalhin na kuno ha kaluyo hi Bornok. Waray ak’ makakaintindi han ira ginpinanyakan. Nagdinalagan ak’ tipauli.
Kinmadto karami ha prisohan. Nakadto hi Kuya. Nanhuhubag an duha nga mata ngan bungi na an atubangan nga mga ngipon. Nanlalagom an iya bayhon. May bukol an iya ulo. May kagis an wala nga liog. Duha an lagom ha iya tuo nga dughan. Tulo ha iya wala. An iya mga kamot nangungurog kay tinudtod kuno hin tubo. Diri ak’ haros makakilala ha iya.
Nagtuturo an luha ni Nanay samtang ginpapahiran an mga lagom ni kuya. Pero kita-kita ko kan Nanay, waray hiya inaabat. Baga hin waray la. Nagguguom hiya han iya boses kun nayakan. Ginhihinayhinay niya pagpahid an mga lagom ni Kuya. Tumalikod la ako.
‘’Toy, sorry toy,” siring ni Kuya. Waray ak’ lingi ha iya. Nagtitinuok ako. Naawod ako nga waray ako naibulig. Ngan nawurok ak’ kun ano an iya iginsosorry ha ak’. Ginpipinugungan ko nga diri ak’ magngaab sugad kan Brownie. Ginkinitaan ko na la an palibot. Ginkinitaan ko an mga mata han mga bantay. Waray hira mga emosyon. Baga hira hin waray mga pangabat. Bisan diri pa gud ako nakakaintindi kun ano it karu’g sidngon hit emosyon, maaram ako waray hira hadto.
Inmabot hi Tapuraw upod an Kapitan han am Baranggay nga ginhangyo ni Tatay pagbulig ngan pag-upod.
“Maupay na la nga negative hiya hin drug test,” patikang ni Tapuraw. “An makaurulang la kay, kay ano nga nakadto hiya ha gawas lahos alas syete na han gab-i nga on-probation man hiya,” padayon ni Tapuraw. “Pero, bati-bati ko han ira irustorya, medyo may mga nagawas nga ‘illegalities’ an pagdakop kan Inting, ngan ini, puyde ini niyo kwestiyunon ngan igkaso. Gud man, maabot ada hin two hundred fifty thousand it iyo magagasto hini ha attorney kun igpadayon ini niyo pag-atohi. Ngan it usa pa dida, kun mapirde pa gud kamo hit kaso, igkakadto hiya ha Munti kun ma-convict,” saysay ni Tapuraw.
“Diyos ko Idoy, waray kami hito igbarayad. Mag-aano man kami,” siring ni Tatay. Pero hi Nanay, sige an yakan, “Ig-aato ta ini ting, ig-aato ta ini…” nagpiling-piling hi Tapuraw ngan baga hinmuring, “…tsk, ini man gud nga mga assignment hit mga asset nga magreport ha ira mga bossing kada bulan…” siring ni Tapuraw nga baga pinamamalhas liwat, ambot kun tungod han kapaso o tungod han kulba. Diri liwat ak’ sigurado han ira mga ginpipinanyakan basta waray na kami nga tanan may nayakan hadto nga takna. An kasunod hadto nga mga panahon sugad na hin halawig nga kahaw-ang.
Pag-uli nam ha balay, mingaw kami hin duro nga tulo nira Nanay. Hi Tatay, linmingkod ha may gawas ngan nagkinita ha hirayo. Waray pag-iha, kinmuha hiya hin trapo ngan gintrapohan niya an pedicab. Sinmakay hiya ngan nagpasawang, waray pa babalik. Hi Nanay, naglain han mga de kolor ngan mga busag nga panapton ha mga planggana. Aadto ha artisyan, waray tingog-tingog, nagkikinuso. Ginhuwad ko an mga aradman nga nakadto han ak’ bag. Nakadto an papel nga akon assignment kan Ma’am Sela, gisi-gisi ngan kunot-kunot na. Ginlabog ko ini ha basurahan. Nawara na adto. Asya karuyag ko ngahaw magdrowing bahin hadto nga assignment, pero iba na.
