Testimoniya

Gikan sa bentana, sa kapunawpunawan, akong nabatyagan ang usa ka langgam nga tulin nga naglupad paingon kanako. Usa ka tuldok nga nahimong gamay nga krus nga nahimong langgam samtang nagkaduol. Wala ko masayod kon unsa lastic matang sa langgam. Punay ba kini? Guryon? Bangkiyod ba kaha? Dili kini importante. Ang importante mao ang kasayoran nga langgam lastic tulin nga naglupad paingon kanako. Gikan sa bentana, sa kapunawpunawan, ang tuldok nga naporma og gamatoy nga krus nga naporma og langgam usa ka matahom ug makahimuot nga imahe sa kabuntagon. Taudtaod, susama sa usa ka bala lastic, kalit lastic mibangga sa akong tamboanan. Mipilit ang langgam sa tunga sa nabuak nga bildo nga mora og nasangit sa lawa sa tambayawan.

Kahinumdom ko kaniadto, kadtong bata pa, kadtong usa ka higayon sa usa ka malamaton nga hapon nga nahisalaag ko sa lasang. Nakasaksi ko og banog nga mitugpa sa sanga sa punoan ug maisog nga nakigtinutokay kanako. Tungod sa kalisang nga akong nabati wala gayod ko makahimo og lingwi hangtod milupad na lang kini og balik sa kahanginan kon asa man kini gikan. Gisultihan nako ang akong inahan mahitungod niini ug, sa iyang kalagot nga milaag ko sa lasang, gipaluhod ko niya og asin samtang nagdupa ug sa akong isig ka palad gipamatong ang tulo ka andana nga tore sa mga libro. Kini ang pag-antos nga ikabali sa imahe sa mga santos: usa ka bata nga nag-ampo ug, sa susamang higayon, gilansang sa krus.

Dinhi sa akong hamugaway nga lawak, aduna koy usa ka higdaanan, usa ka lingkoran, usa ka lamesa, usa ka taknaan nga gisangit sa bungbong. Manuktok sila katulo sa dili pa nila ablihan ang pultahan aron hatodan ko og pagkaon. Matag adlaw, ang akong pamahaw, paniudto ug panihapon mao ang usa ka panaksan nga lugaw ug usa ka baso nga tubig. Wala kiniy lami, apan ako gihapong lasti. Mangomosta sila kanako ug motubag ko nga las man, las man. Maayo ang akong kahimtang ug lastic, lastic sa pagpangomosta. Mangutana sila kanako kon aduna ba koy mahinumdoman sa hitabo ug motubag ko nga wala man, wala koy mahinumdoman ug mangutana ko kanila kon unsa diay ang nahitabo ug dili sila motubag kanako nga mora last wala pod silay mahinumdoman. Motahan sila sa kahilom. Magtinandoay lang sila, magsininyasay gamit ang ilang mga tudlo ug kamot. Moisa ang ilang mga kilay; mohiwi ang ilang mga baba; mosiga o mohiyong ang ilang mga mata. Hilom nga kulukabildo sa mga amang nga ang bugtong lengguwahe mao ang lawas. Inig gawas nila sa akong lawak, mobalik ko og barog atubangan sa bentana ug motan-aw sa gawas sa walay kahumanan nga kapunawpunawan.

Nakabasa ko kabahin sa pilikpilik sa usa ka libro nga hagbay na nako nga nakalimtan ang ulohan. Usa kadto ka ensayklopedya sa mga nagkadaiya nga langgam sa tibuok kapupud-an. Segun pa sa maong basahon, ang pilikpilik usa ka langgam sa kagabhion nga adunay gihambin nga daotan nga tilimad-on. Sukad kuno sa unang panahon, kahadlokan ang presensya niini sa mga karaan nga tawo. Kon makadungog sila niini sa gabii nga gihikawan sa buwan ug kabituonan, mohangyo sila niini nga mobiya ug mopauli na kini sa iyang lawas.

Makausa, misuway ko og dibuho sa mga langgam nga akong nakit-an sa akong paglibud-suroy sa kalibotan, apan, dihang nahuman na, akong namatngonan nga puparehas ra man og hitsura ang tanan.

Kanunay kong magdamgo nga maglantaw sa bentana ug makabatyag sa halayo nga kapunawpunawan sa usa ka tuldok nga nahimong gamay nga krus nga nahimong langgam nga naghaguros nga nagpaingon kanako. Inig bangga sa maong tampalasan nga hayop sa bildo sa akong bentana, mopukwat gilayon ang akong mga mata. Inig bangon nako aduna nay usa ka basong tubig sa akong lamesa. Nganong kanunay sila nga mahibawo kon kanus-a ko uhawon? Usahay dili nako imnon ang tubig. Usahay iyarok gilayon nako ang tubig. Usahay tagamtamon pa nako ang kabugnaw niini. Usahay iyabo nako kini. Usahay ituslob nako ang akong tudlo sa tubig sa baso. Daghan ka og mabuhat sa usa ka baso nga tubig.

Kahinumdom ko kaniadto, kadtong bata pa, kadtong usa ka higayon sa usa ka malinlanhon nga hapon nga milaag ko sa lasang. Nakakita ko og pungak nga mitugdon sa sanga sa punoan ug madanihon nga nakigtinutokay kanako. Tungod sa iyang makawili nga katahom wala ko nakapamilok hangtod nga milupad kini og balik sa kahanginan kon asa man gani kini gikan. Sultihan unta nako ang akong amahan mahitungod niini, apan wala pa man gihapon siya mahiuli sa balay. Dihang mibagting ang kampanilya sa halayo nga kapilya, nangluhod mi sa akong inahan nga naghangad sa altar sa sunog nga Santo Nino ug gisugdan ang rosaryo. Amahan Namo, Mituo Ako, Abe Mariya . . . Sa gawas sa among payag, akong madungog ang bungisngis sa salbahis nga mga gangis.

Manuktok sila kaduha sa dili pa nila ablihan ang pultahan sa akong lawak. Sa ilang pagsulod, ila gilayon kong pangomostahon. Mangutana sila kon komosta na man ko ug motubag ko nga dili las, dili las. Dili las ang akong kahimtang. Mangutana sila kon kahinumdom pa ba ko sa nahitabo ug motubag ko nga oo, oo, kahinumdom pa ko. Mangutana sila kon unsa ang akong nahinumdoman ug motubag ko nga kahindumom ko sa salampati nga mibangga sa salamin sa akong sakyanan nga mipilit sa nabuak nga bildo nga morag nasangit sa lawa sa tambayawan. Mangutana ko kon kanus-a ko makagawas dinhi ug motubag sila nga puhon, puhon, hapit na, puhon. Motuaw sila og pasiaw nga dili kataw-anan alang kanako. Mangatawa sila niini, sa ilang kaugalingong komedya, ug maglingolingo kanako ug mangutana kon nganong ako mang gilumsan ang akong kaugalingon sa tumang kagul-anan ug motubag ko nga wala man koy gibati nga kaguol kondili kakapoy, kakapoy sa hunahuna ug kakapoy sa kalag. Mangutana sila kon ngano, ngano ingon ini ang akong gibati ug motubag ko nga dili nako masuta ang lintunganay niini. Susama nga dili nako mabatbat ang gilapdon ug gilawmon sa akong gibati apan igo lang lastic masinati. Mangutana sila, walay undang nga pangutana, ug sa sulod sa akong alimpatakan ang akong kakapoy hinay-hinay nga mahimo og kasuko apan ang kahingpitan sa akong kasuko dili nako maluwat tungod sa kabug-at niini. Tungod sa kakapoy sa akong dila ug sa akong diwa.

Nakadungog ko sa last og pasumbingay kabahin sa uwak. Kadtong uwak sa panahon ni Noah nga iyang gisugo aron susihon kon unsa na ang nahibilin sa kalibotan dihang mituang ang walay hunong nga bunok sa uwan ug anam-anam na nga nahubas ang dakong baha apan nungka nga nahibalik. Segun sa tigsugilon, kahibawo ang uwak sa kahulogan sa kalingkawasan maong wala na kini mibalik sa iyang hawla sa arka.

Makausa, misuwat ko mahitungod sa nagkadaiya nga langgam nga akong nakit-an sa kalibotan sa damgo. Gibunyagan ko kini sila og managlahi nga mga ngalan. Sa anib diin naghisgot ko sa puliki, nakaamgo ko nga wala koy masuwat kabahin niini. Busa, nasango ko sa naratibo ug natanggong sa maong proyekto, busa, ako na lang gipasagdan nga magpabilin nga blanko ang maong anib gawas lang sa ngalan sa maong langgam nga gipinakatay og plastada sa ibabaw sa hawan nga panid.

Naglantaw ko sa gawas sa bentana sa bughaw nga kapupunawan. Sa kapunawpunawan gawas sa bentana naglantaw ko sa kabughaw niini. Bughaw ang kapunawpunawan nga akong gilantaw sa gawas sa bentana. Gilantaw nako sa gawas sa bentana ang kapupunawan nga bughaw.

Kahinumdom ko nga naglantaw ko sa gawas sa bentana sa hawan nga kapupunawan. Kadtong bata pa ko? Dili na nako mahinumdoman, apan wala nako mahikalimti nga sa liboan ug usa ka higayon naglantaw ko sa gawas sa bentana sa bughaw ug hawan nga kapunawpunawan. Walay lasang; walay mga punoan; walay mga langgam kondili walay kahumanan nga patag. Usa ka disyerto sa mga lasti, mga lunhaw nga lasti, usa ka lunhaw nga disyerto sa lasti, usa ka lunhaw nga disyerto, usa ka lunhaw apan dili malimod nga disyerto. Usa ka disyerto.

Hawan ang akong lawak. Hawan ug hamugaway. Hawan ug hilom. Usa ka hilom nga disyerto sa akong suok sa kalibotan. Buot unta lasti angkonon ang matag wanang niini sa akong lawas apan imposible lastic tahas. Buot unta lasti hulmanon ang matag wanang niini apan imposible lastic tahas. Buot unta lasti hubiton ang matag wanang niini apan imposible lastic tahas. Sa bungbong, ang anino sa akong duha ka kamot giporma nako og langgam nga nagpakaaron ingnon nga molupad. Usa ka anino sa langgam—dili—usa ka anino sa akong mga kamot nga naporma og langgam nga buot unta nga molupad palayo. Aduna kiniy sungo ug mga pako, itom nga sungo ug mga pako ug buot lastic molupad palayo. Buot kining makalingkawas. Buot kining mohawa, molibkas sa akong mga braso—o sa anino sa akong mga braso—apan imposible lastic tahas.

Kaniadto, sa telebisyon, nakakita ko.

Makausa, ubp., ubp.

Inanay na nga gilamoy sa kilumkilom ang kapunawpunawan sa gawas sa akong bentana. Nakakita ko nga mibutho ang usa ka bituon nga mora og nag-inusara nga langgam sa kawanangan. Taudtaod, nanaghan kini, misanay, ug, taudtaod, ang kalangitan nalukop sa nagdilaab nga mga langgam sa kagabhion.

Kahinumdom pa ka sa imong pagka bata? Kadtong bughaw nga adlaw nga milaag o nahisalaag ka sa lasang? Kadtong langgam nga bunga sa imong alimungaw nga nakighinabi nimo gikan sa sanga sa usa ka punoan sa kahoy? Unsa tong langgama? Unsa tong kahoya? Dili importante. Ang importante mao nga adunay kahoy ug adunay langgam ug nakighinabi kini kanimo.

Dili na sila lastic nga manuktok pa. Kon ganahan sila nga mangabli sa pultahan, aw, ablihan nila ang pultahan. Kon ganahan sila nga mosulod mosulod sila. Kon ganahan sila nga mogawas mogawas sila. Kanunay sila nga sulod-gawas dinhi sa akong lawak. Kon mosulod sila mangomosta sila kanako ug dili ko motubag. Mangutana sila kon nahinumdom ko ug nakalimot na ba ko ug dili ko motubag. Ang ilang kabanha akong tubagon sa akong kahilom. Ang ilang mga pulong walay masanggi bisan og hagawhaw ug panghupaw gikan kanako. Ang ilang lengguwahe langyaw alang kanako. Ang lihok sa ilang mga kamot, ang lingo-lingo o yango-yango sa ilang mga ulo, ang isa sa ilang mga kilay, ang budlat o hiyong sa ilang mga mata, ang hiwi o nganga sa ilang baba mga hawan nga pahayag alang sa usa ka buta ug bungol ug amang nga linalang.

Kaniadto, gahapon, karon, ugma, ugma damlag, pipila ka tuig o usa o duha ka dekada gikan karon, unsa kahay pagtulon-an nga atong mapupo sa banog? Sa pungak? O sa agila ba kaha?

Makausa, kadtong dugay na nga panahon, misuway ko og mugna og musika gikan sa pagsambog sa mga awit, huni ug tingog sa managlahi nga langgam nga akong masugatan sa akong paglibud-suroy sa kalibotan, apan, siyempre, napakyas ko sa maong dagohoyanon nga tinguha. Mangutana ka sa awit, huni ug tingog sa mga langgam sa akong damgo? Hilom ang mga langgam sa akong damgo.

Naglantaw ko karon sa gawas sa akong bentana ug akong makita ang puwa nga motorsiklo nga gitambay sa tunga sa kosina gawas sa akong giabangan nga kuwarto. Adunay binuwakan nga payong sa lingkoranan niini (ambot ngano). Makita nako sa puti ug binaldosa nga lababo ang pipila ka mga plato, mga lastic nga plato, panaksan ug baso. Makita nako ang hugpong sa hulmigas nga nagsinako ug naglinya duol sa imbudo nga nahulog sa sementado nga salog. Sa unahan, nahimotang ang utlanan sa akong makit-an: usa ka wala mapinisingi nga higante ug inutil nga paril.